79th Anniversary of the Liberation of Auschwitz-Birkenau - 27th January 1945
Click on photographs to enlarge for a superior image
 |
| A picture taken in January 1945 depicts the gate and railway of Auschwitz-Birkenau after the camp's liberation by Soviet troops. (AFP via Getty Images) |
 |
| [Friends of Zion Museum] |
 |
| Approaching Auschwitz on the Ferry in 1992 |
 |
| Winter sunset at Auschwitz 1992 |
 |
| Crematorium remains at Birkenau, Winter 1992 |
 |
| Zyklon B crystals Majdanek Camp Museum 1992 |
 |
| Jewish Cemetery at Lesko, south-east Poland |
 |
| The compression of time into an instant image Birkenau - the terrible 'Little Wood' A Note on the 'Little Wood' in this photograph |
Behind the main Birkenau camp there were two more crematoria, Krems IV and V. They were considerably smaller than II, and III but were still of sufficient size to kill many people each day.
The area was cordoned off with barbed wire. Branches of leaves were woven thickly into the wire to deaden noises and shield the crematoria and gas chambers from view. The first view is of the path leading to Krematorium V that began operations on April 4, 1943. It had a cremation capacity of 768 corpses in a 24-hour period. The ruins of the structure are at the end of a path. People were either brought here by truck or were forced to walk about a mile to what has become known as 'The Little Wood'.
 |
| Ghosts of Warsaw inhabit Próżna Street |
On this day you may wish to read my description of and reflections on a rather gruelling and bleak visit to Auschwitz/Birkenau in the early 1990s (before it was sanitized as a tourist attraction in modern times) from my literary travel book on Poland A Country in the Moon : Travels in Search of The Heart of Poland (London 2008).
Click on this link for the entire chapter
Please take the trouble to read as among the horrors it also deals with the obscenity of classical music performed in Auschwitz
* * * * * * * *
There is such a danger that the familiarity of this profoundly evil conception has made too many people indifferent, or as we have seen most recently, actually in irrational and self-serving in denial that the Holocaust occurred at all. Such men are creating yet another opportunity for nameless aggression towards our fellow man and the incomprehensible cruelty and murder of untold numbers of innocent children. We have regressed to living once again through the Old Testament.
The great author W.G. Sebald, one of the most original voices of our time, believed that we as 'civilized' human beings have not yet been able, or more frighteningly, even desired, to come to any mature spiritual or moral terms with what actually happened during those terrible, almost unfathomable years of insanity. I agree with him completely and until this happens the barbarians who have already breached the walls remain a murderous force within the castle grounds.
A visit to the Jewish Cemetery adjacent to Powązki in Okopowa Street, Warsaw, is a powerful and melancholic reminder of the tremendous historical presence of Jews in Warsaw and the central contribution they made to the life of the city. From 1527 to 1795 Jews were not permitted to live in Warsaw. The cemetery was founded in 1806, at that time outside the walls, and covered a massive eighty acres. Up to 1939 it contained the bodies of some 200,000 Jews in marked graves. Much of it is still a sad and neglected place, finely carved gravestones overgrown and awry, decorative wrought iron rusting in piles, doors to mausoleums gaping as if the soul has fled. Despite this, clearance and dedication by volunteers has improved sections immeasurably over the years. Most moving are the common mass graves to the Ghetto Insurgents (overgrown grassy depressions surrounded by a circle of white marble standing stones with a simple black band) and memorial graves erected by Jewish families living abroad, family members murdered but never met. An inscription reads ‘In memory of one million Jewish children murdered by Nazi German barbarians 1939-1945.’
A statue of the renowned Janusz Korczak ‘The King of Children’ gently accompanies a few of his charges from his orphanage to their joint annihilation. Janusz Korczak (1878-1942) was the pseudonym of Henryk Goldszmit, the heroic Polish-Jewish paediatrician, children’s author and educational theorist. Andrzej Wajda made a film of his life in 1990 called Dr. Korczak.
Of the numberless descriptions I have read of the horrors of the Holocaust, this passage of the final journey of 200 children to the Treblinka extermination camp is the most heart-rending of all. It comes from Władisław Szpilman’s The Pianist. Indelible and unforgettable.
"One day, around 5th August, when I had to take a brief rest from work and was walking down Gęsia Street, I happened to see Janusz Korczak and his orphans leaving the ghetto.
The evacuation of the Jewish orphanage run by Janusz Korczak had been ordered for that morning. The children were to have been taken away alone. He had the chance to save himself, and it was only with difficulty that he persuaded the Germans to take him too. He had spent long years of his life with children, and now, on this last journey, he could not leave them alone. He wanted to ease things for them. He told the orphans they were going out in to the country, so they ought to be cheerful. At last they would be able exchange the horrible, suffocating city walls for meadows of flowers, streams where they could bathe, woods full of berries and mushrooms. He told them to wear their best clothes, and so they came out into the yard, two by two, nicely dressed and in a happy mood.
The little column was lead by an SS man who loved children, as Germans do, even those he was about to see on their way into the next world. He took a special liking to a boy of twelve, a violinist who had his instrument under his arm. The SS man told him to go to the head of the procession of children and play – and so they set off.
When I met them in Gęsia Street the smiling children were singing in chorus, the little violinist was playing for them and Korczak was carrying two of the smallest infants, who were beaming too, and telling them some amusing story.
I am sure that even in the gas chamber, as the Zyklon B gas was stifling childish throats and striking terror instead of hope into the orphans’ hearts, the Old Doctor must have whispered with one last effort, ‘It’s all right, children, it will be all right,’ So that at least he could spare his little charges the fear of passing from life to death."
Władisław Szpilman The Pianist trans. Anthea Bell (London 2000) 95-96
 |
Details of the Childrens' Memorial, Jewish Cemetery, Warsaw |
 |
Child survivors of Auschwitz show a Soviet photographer their tattooed arms in February 1945. (Galerie Bilderwelt / Getty Images) |
Public and collective acts of celebration and mourning, both glorious and humbling, morally impeccable and unashamedly artistic, bind Polish society together. Such gestures guarantee the continuity of the Polish psychological inheritance. As I finally left the cemetery through the clammy mist, gathering my coat about me, I realized that the remarkable and deeply moving All Saints’ Day in Poland (celebrated on November 1st. each year) was not a quaint, even macabre foreign custom, but a unique spiritual contribution to the soul of Europe and a triumph of humanity.
And no, I am not Jewish, Polish or even particularly religious - simply human.
The metaphor changes, the landscape and cultures alter, religion enters the frame but the rationally inexplicable, terrifying and brutal inhumanity of man to man remains.
The price of freedom seems always to be unconscionably high as we are reminded every single day.
The notable concert pianist Alice Herz-Sommer
found peace in Chopin
amid the Holocaust
 |
| Alice Herz Prague 1924 |
 |
| (Yuri Dojc) At the age of 21 she gave music lessons to children in the Terzin camp in Czechoslovakia and over 100 concerts to console the inmates to some extent This is a remarkable article by Margalit Fox published by the New York Times of February 27th 2014 on the death of Alice Herz-Sommer at the age of 110 https://app.box.com/s/zfu42i2zszend7mpgmew0cc7w2f3xqr9 There is also a remarkable film by the brilliant film maker of films on music, Christopher Nupen, called The Wonder and the Grace of Alice Sommer Herz https://www.amazon.co.uk/dp/B00361DR8C?psc=1&ref=ppx_pop_dt_b_asin_title also https://www.youtube.com/watch?v=DBU6DfBs--g |
Oryginalna tkanka osiemnastowiecznej i dziewiętnastowiecznej Warszawy znikła już niemal bez śladu; paradoksalnie jedynym zachowanym w całości fragmentem tej tkanki jest cmentarz na Powązkach. Pod wieloma względami jest to przedłużenie wawelskich krypt. Pośród legionów zapomnianych całkiem obywateli miasta grzebie się tu ludzi wybitnych i sławnych. Jesienny pogrzeb na Powązkach to szczególnie poruszająca uroczystość. Żałobnik wychodzi w chłodne promienie słońca spod kopuły przycmentarnego kościoła świętego Karola Boromeusza. Prosto z lazurowego nieba lecą ostatnie liście lata, płatki szczerego złota. Kondukt żałobny postępuje za trumną niesioną przez mężczyzn odzianych w osiemnastowieczną liberię, czarne szaty z ozdobnymi złoceniami. Z przodu kroczy ksiądz z krzyżem, prowadząc wszystkich wzdłuż długiej, prostej alei, do przygotowanej uprzednio krypty.
Włożyliśmy do koszyka rękawice ogrodnicze i worki na śmieci. Przed bramą kupiliśmy znicze nagrobne w pojemnikach z kolorowego szkła, w różnych rozmiarach i kształtach; sprzedawca zapewniał nas, że będą się palić przez trzy dni. Kupiliśmy również wieńce z suszonych i świeżych kwiatów, wybierając je spośród hektarów rozłożonych dokoła podobnych wiązanek.
Tego dnia Polacy oddają cześć nie tylko zmarłym członkom swoich własnych rodzin, ale też wszystkim tym, którzy przyczynili się do zachowania narodowej tożsamości – politykom, wojskowym, artystom, różnego rodzaju twórcom. Leżą tu całe dynastie architektów, takich jak Merlini, którzy budowali pałace Warszawy. Gorący patriotyzm i bliska więź ze zmarłymi niezwykle spajają polskie społeczeństwo. Samotne postacie siedzą przygarbione na ławkach przed nagrobkami, podnoszą się od czasu do czasu, by przestawić o drobinę kwiaty lub świece. Piękna pogoda sprawiła, że warszawianie byli w pogodnych nastrojach, a na przykrytym złotymi liśćmi cmentarzu panowała prawdziwie świąteczna atmosfera. Nim się zorientowałem, sam kupowałem już świece i wyszukiwałem groby moich ulubionych polskich artystów i muzyków, przepełniony niezwykłym uczuciem, które można by nazwać „cmentarną euforią”. Te gesty wspólnej wiary w nieśmiertelną duszę człowieka były ogromnie wzruszające. O zmierzchu na cmentarzu zapanowała prawdziwie metafizyczna atmosfera, szczególnie gdy podniosła się jesienna mgła. Kopuła kościoła rozmyła się w ciemności i mgle, gdy przechodziłem wraz z ludzką falą przez Bramę Wielkiej Ciszy. Mroczne ścieżki oświetlał blask niezliczonych płomyków, połaci ognia tworzących niezwykłą, teatralną atmosferę. Polacy przechodzili obok grobów w milczeniu, niektórzy wymieniali szeptem jakieś uwagi.
W ciągu ponad dwustu lat pochowano tu około milion ludzi, ogromna liczba grobów została też ograbiona lub zniszczona. „Katakumby” to zwykle długie, ponure galerie z sześcioma pionowymi szeregami krypt przeznaczonych dla bogatszych obywateli; tej nocy jednak wyglądały jak rzeka ognia, czerwonych, żółtych i białych świec. Ogromna laweta forteczna zdobi grób generała Jędrzeja Węgłowskiego, który wynalazł to urządzenie (zmarł w 1861 roku). Śmigło znaczy grób polskiego lotnika, majora Ludwika Idzikowskiego, który zginął, próbując przelecieć nad Atlantykiem w 1929 roku. Szyny tramwajowe tworzyły krzyż na nagrobku motorniczego, który poniósł śmierć w wyniku eksplozji kotła w 1917 roku. Ten cmentarz był jedynym miejscem, w którym najlepsi rzeźbiarze mogli pracować, nie obawiając się interwencji policji mocarstw rozbiorowych, dlatego też powstało tutaj wiele posągów niezwykłej urody.
Kondukt pogrzebowy warszawiaków pochodzących z wyższych sfer wyruszał zwykle spod domu zmarłego, gdzie jego ciało spoczywało uprzednio przez trzy dni. Chopin zostawił instrukcję następującej treści: „Otwórzcie moje ciało, bym nie został pogrzebany żywcem”. Zwłoki przenoszono potem do kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu (gdzie spoczywa serce Chopina), a potem wyprawiano w długą podróż na Powązki, wiodącą przez barwną dzielnicę żydowską. Kiedy chowano dwóch sławnych polskich lotników, Żwirka i Wigurę, na czas transportu przez miasto umieszczono trumny na kadłubie ich rozbitego samolotu.
Postawiłem świeczki na grobie wielkiego pianisty Witolda Małcużyńskiego, którego mój wuj znał i podziwiał, na grobowcu światowej sławy kompozytora Moniuszki oraz skrzypka i kompozytora Henryka Wieniawskiego. Pochowano tu również nauczycieli Chopina, Wojciecha Żywnego i Józefa Elsnera, a w nieco mniej odległych czasach polskiego reżysera filmowego Krzysztofa Kieślowskiego. Na jego nagrobku znajduje się brązowa rzeźba przedstawiające dwie dłonie ułożone na kształt klatki filmowej obejmującej kolejne ujęcie. Kiedy przechadzałem się długimi alejami, pośród zakonnic, kochanków, rodzin, kapłanów i starców, niektóre szklane znicze pękały z trzaskiem, rozlewając dokoła małe oceany ognia, gaszone w pośpiechu przez przechodniów.
Z Cmentarzem Powązkowskim wiąże się wiele fascynujących historii. Śmierć polskich artystów często otoczona jest aurą teatralnej melodramatyczności. Maria Wisnowska była pełną życia aktorką. Olśniewająco piękna, a przy tym dość rozwiązła aktorka uwikłała się w niewolniczy, pozbawiony miłości romans z Aleksandrem Barteniewem, „kometem” oddziału rosyjskiej kawalerii stacjonującego w Warszawie. Postanowili, że popełnią razem samobójstwo. Kiedy już Barteniew zastrzelił ją ze swego pistoletu, zabrakło mu odwagi, by targnąć się na własne życie. W konsekwencji został zdegradowany i uwięziony w fortecy. Gdy wyszedł w końcu na wolność, okryty hańbą i zubożały, odwiedzał grób swej kochanki aż do śmierci. Inny, makabryczny spektakl był wynikiem eksplozji bomby zrzuconej na Powązki przez sowiecki samolot. Z grobowca wyleciała trumna, a oderwane wieko odsłoniło szkielet z białymi, skórzanymi rękawiczkami na dłoniach. Prawa ręka trzymała pukiel złotych włosów, które ciągnęły się od czaszki po kolana i kołysały na wietrze, jakby przywrócone nagle do życia.[1]
Wokół pomnika zbrodni Katyńskiej rozciąga się prawdziwe morze świec. Masakra w lesie Katyńskim, nad brzegami rzeki Dniepr w okolicach Smoleńska była jedną z najbardziej osławionych i kontrowersyjnych zbrodni dokonanych na narodzie polskim w czasie drugiej wojny światowej. Po rozpoczęciu działań wojennych we wrześniu 1939 roku zatrzymano w rosyjskich obozach ponad dwadzieścia tysięcy polskich oficerów rezerwy oraz żołnierzy w innych stopniach (byli to lekarze, naukowcy, inżynierowie, nauczyciele, biznesmeni i ludzie innych profesji – „śmietanka wroga klasowego”). Po kilku miesiącach, podczas których żołnierze korespondowali ze swoimi rodzinami, zapadła złowieszcza cisza. W kwietniu 1943 roku naziści rozkopali masowe groby i ekshumowali ponad 4000 ciał. Każdy z zabitych miał związane ręce i sowiecką kulę z tyłu czaszki. Naziści obwiniali sowietów, sowieci obwiniali nazistów.
Wina sowiecka została udowodniona ponad wszelką wątpliwość, gdy prezydent Gorbaczow przyznał się w imieniu Rosjan do zbrodni i wskazał, gdzie znajdują się pozostałe masowe groby, zawierające resztę ciał. Ten akt przemocy pozostaje dla Polaków symbolem wielu zbrodni popełnionych przez Związek Radziecki na narodzie polskim. Sprawa Katynia wciąż nie została ostatecznie zamknięta i sprawiła, że wielu Polaków ma negatywny stosunek do Rosji. Katyń to otwarta rana, która wciąż nie może się zagoić.[2]
Niedaleko Cmentarza Powązkowskiego znajduje się Cmentarz Wojskowy, gdzie od dwustu lat chowa się ludzi związanych z wojskiem. Tutaj znajdują się anonimowe groby żołnierzy Armii Krajowej poległych w powstaniu warszawskim, ofiary bitwy warszawskiej czy też „Cudu nad Wisłą” z 1920 roku, oraz żołnierze, którzy walczyli mężnie z niemieckim najeźdźcą w roku 1939. Ten rozległy fragment nekropolii, porośnięty wierzbami, przywołuje pamięć o dramatycznym, krwawym oporze, jaki Polska stawiała niczym nie uzasadnionej agresji. Patrząc na zwarte szeregi wojskowych krzyży, wśród których migocą płomyki świec, odnosi się wrażenie, że oto szata niebios została rozpostarta na ziemi. Po roku 1918, kiedy Polska odzyskała niepodległość, pochowano tu wielu wybitnych obywateli Warszawy, między innymi pianistę Władysława Szpilmana.[3]
Wizyta na przylegającym do Powązek Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Okopowej przypomina, jak znacząca była niegdyś obecność Żydów w Warszawie, i jak wielki był ich wkład w życie tego miasta. W latach 1527-1795 nie pozwalano Żydom osiedlać się w Warszawie. Cmentarz powstał w roku 1806, wówczas jeszcze poza miastem, i obejmował ogromny obszar ponad 32 hektarów. W roku 1939 spoczywały tu ciała około 200 000 Żydów, pochowane w oznaczonych grobach. Obecnie duża część nekropolii jest zaniedbana, pięknie rzeźbione nagrobki chylą się ku ziemi, ozdobne kute żelazo rdzewieje, a drzwi grobowców stoją otworem, jakby uciekły z nich dusze zmarłych. Mimo to, dzięki pracy i poświęceniu wielu wolontariuszy, w ostatnich latach sytuacja znacznie się poprawiła, a spore fragmenty cmentarza zostały oczyszczone i odrestaurowane. Najbardziej wzruszające są masowe groby uczestników powstania w getcie (zarośnięte trawą zagłębienia, otoczone kręgiem stojących marmurowych bloków z czarnymi opaskami) oraz symboliczne nagrobki ufundowane przez Żydów mieszkających za granicą w hołdzie tym członkom ich rodzin, którzy zostali tu zamordowani i nie mieli szansy ich poznać. Napis na jednym z pomników głosi: „Pamięci miliona żydowskich dzieci zamordowanych przez niemieckich barbarzyńców 1939-1945”.
Na terenie cmentarza znajduje się również pomnik, a zarazem symboliczny grób, Janusza Korczaka[4] „Króla dzieci”, który towarzyszy grupce swoich wychowanków z domu dziecka, zmierzając wraz z nimi ku wspólnej zagładzie. Spośród niezliczonych opisów okropności holokaustu, które miałem okazję czytać, ten właśnie fragment, opisujący ostatnią drogę dwustu dzieci do obozu zagłady w Treblince, jest najbardziej rozdzierający. Pochodzi z książki Władysława Szpilmana „Pianista”.
„Kilka dni później, chyba 5 sierpnia, udało mi się wyrwać na krótko z pracy i szedłem ulicą Gęsią, gdy przypadkowo stałem się świadkiem wymarszu Janusza Korczaka i jego sierot z getta.
Na ten poranek zaplanowano, zgodnie z rozkazem, opróżnienie prowadzonego przez Korczaka żydowskiego sierocińca. Dzieci miały zostać wywiezione same, jemu zaś dawano szansę uratowania się i tylko z trudem udało mu się przekonać Niemców, by zezwolili mu towarzyszyć dzieciom. Spędził z nimi długie lata swojego życia i teraz, w ich ostatniej drodze, nie chciał ich pozostawiać samych. Chciał im tę drogę ułatwić. Wytłumaczył sierotom, że mają powód do radości, bo jadą na wieś. Nareszcie mogą zamienić wstrętne, duszne mury na łąki porośnięte kwiatami, na źródła, w których będzie można się kąpać, na lasy, gdzie jest tak wiele jagód i grzybów. Zarządził, by ubrały się świątecznie i tak ładnie wystrojone, w radosnym nastroju ustawiły się parami na dziedzińcu.
Małą kolumnę prowadził SS-man, który jak każdy Niemiec kochał dzieci, a szczególnie te, które miał wkrótce wyprawić na tamten świat. Wyjątkowo spodobał mu się dwunastoletni chłopiec – skrzypek, który niósł swój instrument pod pachą. Rozkazał mu wyjść na czoło pochodu dzieci i grać. Tak też ruszyli w drogę.
Gdy spotkałem ich na Gęsiej, dzieci, idąc, śpiewały chórem, rozpromienione, mały muzyk im przygrywał, a Korczak niósł na rękach dwoje najmłodszych, także uśmiechniętych, i opowiadał im coś zabawnego.
Z pewnością jeszcze w komorze gazowej, gdy gaz dławił już dziecięce krtanie, a strach zajmował w sercach sierot miejsce radości i nadziei, Stary Doktor ostatnim wysiłkiem szeptał im:
- To nic, dzieci! To nic… - by przynajmniej swym małym podopiecznym zaoszczędzić strachu przed przejściem z życia do śmierci”.[5]
Takie publiczne i zbiorowe akty czci i żałoby, chwalebne, a zarazem upokarzające, moralnie nienaganne i bezwstydnie artystyczne, spajają polskie społeczeństwo. Takie gesty budują ciągłość polskiego dziedzictwa psychologicznego. Kiedy wreszcie wyszedłem z okrytego wilgotną mgłą cmentarza, otulając się szczelniej płaszczem, uświadomiłem sobie, że Dzień Wszystkich Świętych w Polsce nie jest dziwnym, nawet makabrycznym obyczajem, lecz unikatową częścią duszy Europy i triumfem człowieczeństwa.
[1] Historia Powązek opisana została w ciepły, a zarazem głęboko patriotyczny sposób w bogato ilustrowanej książce Jerzego Waldorffa „The Rest is Silence: The Powązki Cemetery in Warsaw” („Reszta jest milczeniem”)
[2] Więcej szczegółów można znaleźć w książce „The Murderers of Katyń: A Russian Journalist Investigates” V. Abarinov (Nowy Jork 1993). Warto również zajrzeć na stronę prowadzoną przez australijskiego historyka Davida Miramsa – www.katyn.org.au – dostępnej w polskiej i angielskiej wersji językowej.
[3] Bohater filmu Romana Polańskiego „Pianista” zmarł w Warszawie w lipcu 2000 roku. Przeżywszy cudem wojnę, zrobił wspaniałą karierę muzyczną, skomponował ponad pięćset popularnych melodii i piosenek. Jak na ironię jeden z jego ulubionych utworów nosi tytuł „W małym kinie” i opłakuje zniknięcie małych, kameralnych kin, które niegdyś były ogromnie popularne w Polsce.
[4] Janusz Korczak (1878-1942), a właściwie Henryk Goldszmit, Polak żydowskiego pochodzenia, był bohaterskim lekarzem pediatrą, autorem książek dla dzieci i pedagogiem. Andrzej Wajda nakręcił w 1990 roku film o jego życiu zatytułowany „Korczak”. Do dziś działają sierocińce zainspirowane jego ideami.
[5] Władysław Szpilman, „Pianista” (Kraków 2002) str. 91-92
Extract from:
A Country in the Moon: Travels in Search of the Heart of Poland by Michael Moran (London 2010)
http://www.michael-moran.net/poland.htm (English)
Kraj z Księżyca: Podróże do Serca Polski (Warszawa 2010)
Comments
Post a Comment